Braster annirlawn
_Cropped.jpg) | |
| Math | braster, nutrient  |
|---|---|
| Y gwrthwyneb | braster dirlawn |
Mae braster annirlawn[1] yn fath o fraster. Mae'n wahanol i fraster dirlawn gan ei fod yn hylif ar dymheredd ystafell tra bod braster dirlawn yn fwy solet. Mae ei foleciwlau'n cynnwys bondiau dwbl nad yw eu hatomau carbon wedi'u dirlawn yn llawn â hydrogen. Mae dau fath:
- Monannirlawn; neu'r rhai sydd ag un cwlwm, neu bond, dwbl
- Amlannirlawn; neu gyda mwy nag un bond dwbl
Mewn metaboledd cellog, mae moleciwl braster annirlawn yn cynnwys ychydig yn llai o egni (hynny yw llai o galorïau) na'r moleciwl braster dirlawn o'r un hyd.
Enghreifftiau o frasterau annirlawn yw asid palmitoleic, asid oleic, asid myristoleic, asid linoleig, ac asid arachidonic. Mae bwydydd sy'n cynnwys brasterau annirlawn yn cynnwys afocado, cnau, ac olewau llysiau fel olewau canola (sy'n cynnwys olew rêp) ac olewydd. Mae cynhyrchion cig yn cynnwys brasterau dirlawn ac annirlawn.
Maeth
[golygu | golygu cod]Mae brasterau annirlawn yn fathau iachach o fraster sy’n cynnwys olewau llysiau, had rêp, olewydd a blodyn yr haul. Mae’n bwysig cofio bod pob math o fraster yn uchel mewn egni ac felly cynghorir pobl, a menywod beichiog, i defnyddio y rhain mewn symiau bach.[2]
Mae brasterau annirlawn yn cael eu disgrifio’n aml fel ‘brasterau da’. Pan maen nhw’n cael eu defnyddio yn lle brasterau dirlawn yn y deiet, maen nhw’n helpu i ostwng cholesterol, un o’r ffactorau risg sy’n gysylltiedig â chlefyd y galon.[3]
Yn ôl y Ganolfan Maeth yr Iseldiroedd (ac eraill), mae brasterau annirlawn yn well na brasterau dirlawn. Yn ôl y Ganolfan Maeth, mae brasterau mono- ac amlannirlawn yn helpu i gadw lefelau colesterol yn isel. O dan y slogan braster dirlawn = drwg; braster annirlawn = iawn, mae'r effaith hon ar iechyd yn cael ei nodi gan Ganolfan Maeth yr Iseldiroedd. Fodd bynnag, mae mewnwelediadau i niweidioldeb braster dirlawn yn newid. Yn wahanol i'r hyn a feddyliwyd yn flaenorol, ni fyddai braster dirlawn yn cyfrannu at risg uwch o glefyd cardiofasgwlaidd. Mae brasterau dirlawn hefyd yn helpu i gadw'r ysgyfaint a'r arennau'n iach.[4][5]
Mae rhai profion wedi dangos y gall godi lefelau HDL, High Density Lipoprotein (cholesterol "da") person.[6]
Mae brasterau annirlawn i'w cael yn bennaf mewn olew llysiau a physgod.
Cyfansoddiad brasterau cyffredin
[golygu | golygu cod]
Mewn dadansoddiad cemegol, caiff brasterau eu torri i lawr i'w asidau brasterog cyfansoddol, y gellir eu dadansoddi mewn gwahanol ffyrdd. Mewn un dull, mae brasterau'n cael eu trawsesteru i roi esterau methyl asid brasterog (fatty acid methyl ester, FAMEs), sy'n hawdd eu gwahanu a'u meintioli gan ddefnyddio cromatograffaeth nwy.[7] Yn glasurol, roedd isomerau annirlawn yn cael eu gwahanu a'u hadnabod gan gromatograffaeth haen denau argentation.[8]
Cymraeg
[golygu | golygu cod]Ceir y cofnod cynharaf o'r term annirlawn mewn cyd-destun cemegol o 1977. Mae'n dod o an + dirlawn.[9] Ceir y cofnod cynharach archifiedig o'r term 'braster annirlawn' o 2001.[10]
Dolenni allannol
[golygu | golygu cod]- Unsaturated Fat | Structure, Types & Examples fideo esboniadol
- Bwyta'n Iach Bwyta diet cytbwys gwefan Gwasanaeth Iechyd Genedlaethol Cymru
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Annirlawn". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 2 Awst 2024.
- ↑ "Bwyta'n dda yn ystod beichiogrwydd". GIG Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Cyrchwyd 2 Awst 2024.
- ↑ Brasterau Dirlawn ac Annirlawn, Cyd-bwyllgor Addysg Cymru, https://resource.download.wjec.co.uk/vtc/2021-22/el21-22_2-12/downloads/l4/s18-3435-52-pp-w.pdf, adalwyd 2 Awst 2024
- ↑ [1]
- ↑ [2] ("Benefits of saturated fats")
- ↑ "The effects of polyunsaturated fat vs monounsaturated fat on plasma lipoproteins. Smoking in older women: is being female a 'risk factor' for continued cigarette use?". www.readabstracts.com.
- ↑ "Optimization of supercritical fluid consecutive extractions of fatty acids and polyphenols from Vitis vinifera grape wastes". Journal of Food Science 80 (1): E101-7. January 2015. doi:10.1111/1750-3841.12715. PMID 25471637.
- ↑ "Separation of fatty acids or methyl esters including positional and geometric isomers by alumina argentation thin-layer chromatography". Journal of Chromatographic Science 25 (7): 302–6. July 1987. doi:10.1093/chromsci/25.7.302. PMID 3611285.
- ↑ "annirlawn". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 2 Awst 2024.
- ↑ "Braster annirlawn". Gwasg Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 2 Awst 2024.
